راه و روش های مختلفی برای افزایش سطح خلاقیت و حل خلاق مسائل وجود دارد. مهم ترین این روش ها استفاده از تکنیک های خلاقیت است. در دهه های اخیر تکنیک های مختلفی توسط متخصصین خلاقیت ابداع و ارائه شده است. هریک از این تکنیک ها دارای خصوصیات ویژه ای بوده و در موضوعات و موارد خاصی قابل استفاده هستند.
این تکنیک ها به صورت فردی و گروهی هستند و تکنیک های فردی شامل : توهم خلاق و Do it و تکنیک های گروهی مانند: طوفان ذهنی، روش دلفی وسینکتیس است. بعضی از آنها نیز به طور مشترک استفاده می شوند، مانند: اسکمپر، درهم شکستن مرفوضات، چرا و مورفولوژیک.
محوراصلی تمامی این روش ها، شکستن قالب ذهنی است.
در مطالب زیر شما را با این روش ها آشنا می کنیم.
تکنیک توهم خلاق:
گاهی چیزی که فکر می کنیم واقعیت است واقعیت نیست. چیزهایی که خواص پنجگانه احساس می کنند و طوری که مغز آن را تفسیر می کند، باعث بروز این خطا می شود. چشم می بیند اما وظیفه ذهن مرتب کردن، دسته بندی وقابل فهم کردن جرقه هایی است که پس از دیدن مغز آن را ایجاد می کند. در این تکنیک هدف این است که شما بتوانید با قدرت توهم بعضی ازاوقات با خطاهای عمدی طور دیگری به مسئله نگاه کرده تا بدین وسیله اصل و واقعیت موضوع را دریابید. این سعی باعث می شود مقداری اطلاعات از شکاف های موجود در بافت های عصبی آزاد شده و به وسیله پیوند با اطلاعات قبلی، الگوی ذهنی جدیدی ساخته و یا موضوع از الگوی قبلی به الگوی دیگری انتقال یابد.
تکنیک Do It:
نام این تکنیک ازحروف اول چهارکلمه define به معنی تعریف کردن open به معنی باز کردنidentify به معنی شناسایی وtransform به معنی تبدیل کردن، تشکیل شده است. منظور از انتخاب این واژگان این است که برای حل این مشکل لازم است ابتدا موضوع ومسئله را دقیق تعریف و مشخص نمود. سپس ذهن را برای راه حل های مختلف بازنگه داشته تا بهترین راه حل شناسایی و آن را به عمل تبدیل کرد.
تکنیک طوفان ذهنی:
یکی از معروف ترین تکنیک های خلاقیت است. یک تکنیک گروهی است و شرکت کنندگان طی جلسه ای درمورد یک مسئله یا مشکل به صورت گردشی ایده های فی البداهه خود را بیان می کنند. جلسه توسط یک سرپرست مدیریت می شود و یک نفر تمام نظرات ارائه شده را روی تخته یادداشت می کند.
این تکنیک دارای دو مرحله مجزا است:
1. مرحله تولید ایده:
هدف از این مرحله تولید تعداد زیادی ایده است که توسط شرکت کنندگان به نوبت ارائه می شود.
در این مرحله قوانینی وجود دارد که باید توسط اعضا رعایت شوند این قوانین عبارتند از:
- هیچ فکر و ایده ای نباید مورد قضاوت، ارزیابی و انتقاد قرار گیرد.
- هرچه ایده ها دور از ذهن، بکر و جسورانه باشند بهتراست.
- هرچه تعداد ایده ها بیشتر باشد بهتر است.
- تا زمانی که افراد شرکت کننده ایده ارائه می دهند، جلسه طوفان ذهنی ادامه دارد.
2. مرحله بازیابی ایده:
در این مرحله ایده ها مورد ارزیابی قرار گرفته، برخی حذف می شوند، تعدادی باهم ترکیب می شوند و ایده های کامل تری را به وجود می آورند. در نهایت ایده های برتر انتخاب و مورد استفاده قرار می گیرند.
تکنیک روش دلفی:
این روش مانند روش طوفان ذهنی است با این تفاوت که در این روش هیچ گاه افراد به صورت گروهی و در یک جلسه جمع نمی شوند. در روش طوفان ذهنی افراد به دلیل شرم و خجالت نمی توانستند بعضی ایده هایشان را مطرح کنند. در این روش مدیر موضوع را به همه اطلاع رسانی می کند وسپس هریک از افراد به جداگانه ایده هایشان را به صورت کتبی برای رئیس گروه ارسال می کنند. سپس رئیس تمام ایده های پیشنهادی را برای تک تک اعضا ارسال می کند و از آنها می خواهد نسبت به ایده های دیگران فکر کنند و اگر نظر جدیدی داشتند به آنها اضافه کنند. این عمل چندین بارتکرار می شود تا در نهایت اتفاق آرا بدست آید.
چه موقع از این تکنیک استفاده می شود؟
هنگامی که می خواهید نظر اعضای یک تیم را درمورد شخصی بدست آورید بدون آن که رو به رو شدن با آن سبب احتمال خطا شود.
زمانی که اعضای یک تیم در یک جا مستقر نباشند.
هنگامی که لازم است اعضای تیم نسبت به تصمیمی که می گیرند و عواقب آن به طور کامل آگاه و مسئول هستند.
در صورتیکه حضور چهره های بالا دست و همتایان بر تصمیم گیری اثر می گذارد.
تکنیک سینکتیکس:
واژه سینکتیکس از ریشه یونانی synetikos به معنی فشار دادن دو چیز به یکدیگر و یا متصل کردن چند چیز مختلف گرفته شده است. خلاقیت نیز هماهنگ کردن چیزهای مختلف در یک قالب یا ساختار جدید است و هر اندیشه خلاقی از تفکر سینکتیس بی بهره نیست. این تکنیک روشی است برای برانگیختن تفکر خلاق در میان گروهی از افراد که گرد هم می آیند.
فرآیند بکارگیری این روش به صورت زیر است.
- شناسایی و تعریف مشکل و تجزیه و تحلیل آن به منظور رسیدن به ماهیت و جوهره آن (شناخت جوهره)
- ارتباط دادن جوهره بدست آمده با موضوع غیر مرتبط (ساختن وضعیت مشابه)
- کشف راه حل هایی برای موضوع مشابه ( راه حل های مشابه)
- تلاش برای تبدیل راه حل های بدست آمده به راه حل های نهایی برای مشکل اصلی.
تکنیک اسکمپر:
این تکنیک که سوالات ایده برانگیز نیز نامیده می شود، مجموعه ای از سوالات است که به فرد کمک می کند موضوع را از جنبه های مختلف بررسی کند و به ایده های جدیدی دست پیدا کند، که در شرایط معمول تصور این ایده ها دور از ذهن به نظر می آید.
هفت واژه تشکیل دهنده اسکمپر:
Substitute جانشین کردن
Combine ترکیب کردن
Adapt تطبیق یا سازگاری
Modify تغییر دادن، اصلاح کردن، بزرگ کردن
Put to other uses کاربرد های دیگر
Eliminate حذف یا کاهش
Rearrangement باز آرایی، معکوس کردن
تکنیک درهم شکستن مفروضات:
یکی از موانع خلاقیت فرضیه هایی است که از قبل در ذهن انسان وجود دارد. این مفروضات ناخودآگاه اجازه نمی دهد که فکر در همه جهات به حرکت در آید. بعضی از این فرضیه ها ممکن است از همان ابتدا غلط در ذهن فرد شکل گرفته باشد. مانند کسی که بخاطر تصادف با دوچرخه، آن را وسیله ای خطرناک بداند. بسیاری از آنها به مرور زمان اعتبار خودشان را از دست داده اند، یا به دلیل تغییر شرایط بی اعتبار شده اند. مسئله این است که فرد متوجه تغییرات و اشتباهات نیست و با همان فرضیه های قبلی به مسئله نگاه می کند. از آنجایی که مفروضات مربوط به قسمت درونی ذهن هستند خودمان به تنهایی نمی توانیم آنها را فسخ و از خود جدا کنیم. شناسایی مفروضات خود و دیگران، اولین قدم برای تغییر مرفوضات است.
تکنیک چرا؟
این تکنیک دقیقا مانند چرا های کودکی است که بچه ها برای گسترش فهم خود از جهان و اطرافشان می پرسند. اما با این تفاوت که ما در بزرگسالی دانسته های خود را زیر سوال می بریم. سادگی این تکنیک باعث شده بسیاری از افراد متوجه نقش و اهمیت آن نشوند. این تکنیک برای ایده یابی و ایده پردازی به کار می رود. برای مثال شناسایی و تعریف درست و کامل مسئله می توان از این تکنیک استفاده کرد.
تکنیک تجزیه و تحلیل مورفولوژیک:
فنی است که مسئله مورد نظر از جهت ساختارکلی و ابعاد مختلف مورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد. به این منظور ابتدا سطوح وابعاد مختلف موضوع را شناسایی و فهرست می کنیم و سپس به مقایسه و کشف ارتباطات آنها بپردازیم
